Natuurbegraafplaats Schapenmeer

Schapenmeer: natuurbegraafplaats in de Achterhoek

In Vorden ligt Natuurbegraafplaats Schapenmeer. Voor de onoplettende wandelaar is de begraafplaats gewoon onderdeel van natuurgebied het Grote Veld. Er staan geen hekken omheen. De overgang tussen het bos en de natuurbegraafplaats wordt alleen gemarkeerd met informatiebordjes. En ook rijen grafmonumenten ontbreken. Wel zichtbaar, maar mooi passend bij de omgeving, is het informatiecentrum. Gelukkig maar, want daar heb ik een afspraak met Inez Liebe. Inez is een van de vier vaste medewerkers op Schapenmeer. Zij dragen samen met een groep vrijwilligers zorg voor de natuurbegraafplaats. Inez neemt uitgebreid de tijd om mij over natuurbegraven en Schapenmeer te vertellen.

Het Grote Veld

Schapenmeer maakt deel uit van het Grote Veld. Dat natuurgebied ligt tussen Almen, Vorden en Lochem. “Van oorsprong is dit een uitgestrekt heideveld”, vertelt Inez. “Maar aan het begin van de twintigste eeuw is het bebost met naaldbomen. Dat productiebos stond ten dienste van de (mijn)bouw en maakte het gebied heel eenzijdig. We proberen nu het oorspronkelijke, diverse karakter weer terug te krijgen. Daarom richt het beheer zich op het terugdringen van het productiebos en van soorten die hier niet thuishoren, zoals de Amerikaanse vogelkers. Zo geven we meer ruimte aan eiken, berken en heesters zoals krentenboompjes, vlierstruiken en kardinaalsmuts. En we verschralen delen van het gebied om heide weer een kans te geven.”

schapenmeer

Als we later naar buiten gaan om een rondje over de natuurbegraafplaats te lopen, wijst Inez op de poel bij het informatiecentrum. Die ligt er niet voor niets. Hij verwijst naar de van oorsprong op het terrein aanwezige poel waaraan de natuurbegraafplaats zijn naam te danken heeft. “Daar werden vroeger de schapen in gewassen voor ze geschoren werden. We hopen nu dat hij libelles en kamsalamanders weet aan te trekken.”

GEEN extra Zorgen voor nabestaanden

Eeuwige grafrust
Inez geeft aan dat vooral de eeuwige grafrust belangrijk is voor mensen die kiezen voor een natuurbegraafplaats zoals Schapenmeer. “Op Schapenmeer koop je persoonlijk het recht om er begraven te worden en te begraven te blijven. Dat recht is ook notarieel aan de natuurbegraafplaats verbonden. Nabestaanden worden dus niet meer geconfronteerd met zorgen over verlenging van grafrechten en de daaraan verbonden kosten. Dat geeft ook hen rust.”

Aan onderhoud en de toekomst is gedacht 
Ook hoeven nabestaanden een graf op Schapenmeer niet te onderhouden. “Er is een plek waar ze hun dierbare kunnen gedenken, maar het is niet nodig om dat graf regelmatig te verzorgen. Het graf gaat immers deel uitmaken van de natuur. Het onderhoud van het gebied wordt betaald uit de grafrechten. Dat geldt ook voor de ontwikkeling van het natuurgebied waar de begraafplaats deel van uitmaakt én de zorg daarvoor in de toekomst. Er komt immers ook een moment dat de begraafplaats vol is en er geen graven meer uitgegeven kunnen worden in het gebied. Ook dan wordt nog voor het gebied gezorgd.”, benadrukt Inez. “En dat omliggende natuurterrein is groot. Het gaat in totaal om 65 hectare. Zo draag je met jouw graf direct bij aan onderhoud en ontwikkeling van een stuk natuur.”

Boskapel

Bijzondere ceremonies
Vlak bij het informatiecentrum staan houten banken in een cirkel. Er staat ook een katheder bij. “Die banken vormen onze Boskapel. Hij biedt een zitplaats aan ruim honderd mensen.”, vertelt Inez. “We hebben hier op Schapenmeer geen aula, maar in deze Boskapel kan bij een uitvaart wel een ceremonie plaatsvinden. De kist staat dan in het midden van de cirkel. Dat geeft een warm gevoel van samenzijn.”

Sfeervol
De Boskapel is niet overdekt, maar als het weer het toelaat is het een prachtige plek om bij het afscheid stil te staan. Inez licht toe dat bij kans op slechter weer de uitgebreide afscheidsceremonie vaak elders plaatsvindt. Dat kan natuurlijk prima, bedenk ik mij. Lang niet alle uitvaarten vinden op één locatie plaats. En een uitvaartleider kan je prima helpen om een passende plek in de omgeving te zoeken. Maar áls het kan is het natuurlijk heel sfeervol om de ceremonie buiten te kunnen houden op een plek als deze.

Belang van de natuur is leidend

De natuur staat voorop
Achter de ontwikkeling en het beheer van Natuurbegraafplaats Schapenmeer zit een duidelijke visie, blijkt uit het verhaal van Inez: “Respect voor de natuur staat daarbij voorop. Het productiebos dat nu nog op het terrein staat willen we langzaamaan vervangen door inheemse soorten. Die zijn beter bestand tegen de stijgende temperaturen en de droogte. Ook verwijderen we soorten die hier van oorsprong niet thuishoren, zoals Amerikaanse vogelkers. En door te kiezen voor diversiteit krijgen schadelijke dieren zoals de letterzetter en de eikenprocessierups minder kans.”

Alleen natuurlijke materialen
“Respect voor de natuur werkt ook door in de wijze waarop we begraven op Natuurbegraafplaats Schapenmeer.”, vervolgt Inez. “As uitstrooien in het bos mag hier bijvoorbeeld niet. Dat zou de waardevolle humuslaag in het bos verstoren. Maar we hebben wel urnengraven. Daarin mag as worden uitgestrooid of begraven in een biologisch afbreekbare urn. Ook bij een begrafenis mogen voor de omhulling van de overledene alleen natuurlijke materialen worden gebruikt.” Geen kisten van spaanplaat dus op Schapenmeer? “Nee. Gelukkig is er een steeds groter aanbod van duurzame kisten uit binnenlands hout. En er zijn hele mooie manden van riet of wilgentenen. Ook zien we de opkomst van begraven in wades, die dan bijvoorbeeld worden gecombineerd met een opbaarplank.”

Geen vrees nodig voor schade
Nu ik hier toch ben, maak ik van de gelegenheid gebruik om Inez iets te vragen. Als de natuur hier leidend is, loop je dan niet het risico dat een graf verstoord wordt door omvallende bomen of gravend wild? “Nee, daar hoef je niet bang voor te zijn.”, stelt Inez me gerust. “We begraven hier op een diepte van ongeveer 1.25 meter. Dat is diep genoeg om dat soort verstoring te voorkomen.”

Markering van de graven

Geen grafmonumenten
Op natuurbegraafplaatsen zoals Schapenmeer zie je geen grafstenen of andere monumenten. Het is de bedoeling dat het gebied er uit blijft zien als een natuurgebied. Over het mogen achterlaten van bloemen verschilt het beleid een beetje op de natuurbegraafplaatsen die ik heb bezocht. Soms zie je bloemen liggen op graven. Op Schapenmeer niet. “Bloemen zijn hier alleen tijdens de uitvaart toegestaan. We verwijderen ze na de uitvaart in overleg met de nabestaanden. Ook bloemen achterlaten na een bezoek is dus niet de bedoeling. Maar na een bezoek aan het graf zou je wel een dennenappel, een paar mooie bladeren, eikeltjes of takjes mee naar huis kunnen nemen.”

Boomschijven als markering
Geen grafmonumenten dus. Toch zijn graven op een natuurbegraafplaats altijd terug te vinden. “De graven worden, als de nabestaanden dat willen, gemarkeerd.”, vertelt Inez. “Dat gebeurt met een speciale boomschijf. Daar kan een naam en datum in worden gegraveerd, maar een andere tekst of symbool dat verwijst naar de overledene kan ook.” En als zo’n schijf vergaan is? “Dan mag hij gewoon vervangen worden.” Uit respect voor de overledenen en nabestaanden maak ik geen foto’s van de schijven die we tijdens de wandeling in het bos zien. Maar de voorbeeldschijf bij het informatiecentrum geeft een goede indruk van de mogelijkheden.

GPS-coördinaten
“Ook krijgen nabestaanden de GPS-coördinaten van de locatie van het graf.” vervolgt Inez. “Voor Schapenmeer hebben we een speciale app die gekoppeld is aan een kaart van de begraafplaats. Daarin kun je de naam van de overledene invoeren om te zien waar het graf is.” En wat nu als mensen niet zo handig zijn met zo’n app? “Die helpen we met alle liefde even verder. Er is hier altijd iemand aanwezig die kan assisteren.”, verzekert Inez mij. 

DE Keuze van een laatste rustplaats is heel persoonlijk

Goede begeleiding
Inez vertelt dat de keuze van een laatste rustplaats heel persoonlijk is. “Daarom begeleiden we mensen altijd als zij een graf voor hun overleden dierbare komen uitzoeken. Bij de keuze van een graf houden we er bijvoorbeeld rekening mee of de persoon hield van de luwte van schaduw of zich juist liever koesterde in de zon. Ook andere argumenten wegen we af. Soms is een makkelijk bereikbaar graf prettig, anderen gaan liever letterlijk ‘buiten de gebaande paden.”

Waardevol verslag
“Er zijn natuurlijk ook mensen die bij leven zelf hun laatste rustplaats uit komen kiezen.”, vult Inez aan “Dan noteren we de argumenten die een rol speelden bij hun keuze. Het is waardevol om dat verslag met de nabestaanden terug te lezen als het eenmaal zover is.”

begrazing met schapen

Kudde van de Belhamel
Als ik een paar dagen na mijn afspraak met Inez nog een rondje over de begraafplaats wandel, zie ik tussen de bomen een omheining met schapen erin. Ik blijf even staan en maak een praatje met een voorbijganger. Kort daarna komt beheerder Roy Dekkers aangelopen. Hij wil net de omheining van de schapen verplaatsen. “De schapen grazen hier regelmatig en maken deel uit van de kudde van de Belhamel.” vertelt hij. “Die kudde heeft haar standplaats in Warnsveld en begraast diverse natuurgebieden in de Achterhoek. Ze begrazen ook de heide die bij Schapenmeer hoort en we zetten ze ook in op de natuurbegraafplaats zelf.”

Ontwikkeling van het gebied
Roy volgt als beheerder de natuur in het gebied nauwlettend. “Sommige ontwikkelingen in het gebied gaan vanzelf en op andere plekken grijpen we gericht in. Dat kan bijvoorbeeld door het ringen van ongewenste soorten of het inzetten van de schapen op bewust gekozen plekken.” Op de plek waar de schapen vandaag staan grazen ze de boel in ieder geval goed kaal. “De grassen, de opslag en de Amerikaanse vogelkers vreten ze weg. Dat is mooi. We kunnen dit jaar al zien dat de heide daardoor meer kans krijgt in het gebied. En het zou heel mooi zijn als bijvoorbeeld ook de jeneverbes weer terug zou komen op Schapenmeer.”

Stof tot nadenken

Ik ben blij dat Inez en Roy zo uitgebreid de tijd namen om me over Natuurbegraafplaats Schapenmeer te vertellen. En hoewel ik al eerder natuurbegraafplaatsen had bezocht, vind ik het fijn dat er nu ook een zo dicht in de buurt van mijn eigen woonplaats is. Ik woon met heel veel plezier in de Achterhoek. We wandelen en fietsen er graag. Zou het dan niet mooi zijn, om met mijn laatste rustplaats bij te dragen aan de ontwikkeling van diezelfde Achterhoek? Het is in ieder geval goed om het er eens met mijn man over te hebben. Gewoon tijdens een fijne wandeling; op Schapenmeer wellicht…

Wandelen, Meer weten of een afspraak maken?

Ook geïnteresseerd? Kijk voor meer informatie of het maken van een afspraak even op de website van Natuurbegraafplaats Schapenmeer.

Je vindt Natuurbegraafplaats Schapenmeer achter de Algemene Begraafplaats aan de Kerkhoflaan, 7251 JW in Vorden. Bij de ingang aan de Galgengoorweg is een parkeerplaats. Je kunt dagelijks van zonsopgang tot zonsondergang op Schapenmeer wandelen.